तुलसी: धर्म, विज्ञान र स्वास्थ्यको एक अनुपम संगम

काठमाडौं : तुलसी एक पवित्र तथा बहुउपयोगी औषधीय वनस्पति हो, जुन हिन्दू धर्ममा विशेष श्रद्धा र आस्थाका साथ पूजिन्छ। यसको महत्व धार्मिक, वैज्ञानिक, सामाजिक र पर्यावरणीय रूपमा अतुलनीय छ। पूजा-पाठदेखि स्वास्थ्य उपचारसम्म यसको प्रयोग हुने गर्दछ। नेपाली समाजमा तुलसीलाई ‘घरको लक्ष्मी’ मानिन्छ, र जहाँ यसको रोपण हुन्छ, त्यहाँ सकारात्मक ऊर्जा प्रवाहित हुने विश्वास गरिन्छ।

धार्मिक पक्ष
तुलसीलाई देवी लक्ष्मीको स्वरूप मानिन्छ र भगवान विष्णुको अति प्रिय वनस्पति ठानिन्छ। विशेषतः हरिशयनी एकादशीमा तुलसी रोप्ने चलन छ भने हरिबोधनी एकादशीमा भगवान दामोदर (शालिग्राम) सँग यसको विवाह गरिन्छ। यो कार्यलाई अत्यन्तै पुण्यदायी धार्मिक कर्म मानिन्छ। विष्णु, राम र कृष्णको पूजा तुलसीका पातबिना अधूरो मानिन्छ।

पौराणिक शास्त्रअनुसार तुलसीको सम्पर्कले पाप नष्ट हुने र मोक्ष प्राप्त हुने विश्वास छ। मरणोपरान्त मृतकको मुखमा तुलसीको पात राख्दा आत्मालाई शान्ति र मोक्ष मिल्ने धार्मिक मान्यता पाइन्छ।

वैज्ञानिक पक्ष
तुलसीले वातावरण शुद्ध बनाउने र जीवाणु नाश गर्ने गुण हुन्छ। यसमा एन्टिब्याक्टेरियल, एन्टिभाइरल, एन्टिफङ्गल, र एन्टिअक्सिडेन्ट गुण पाइन्छ। यसले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्न सहयोग गर्छ। तुलसीको नियमित सेवनले चिसो, खोकी, ज्वरो, टन्सिलजस्ता समस्यामा राहत मिल्ने जनस्वास्थ्य वैज्ञानिकहरू बताउँछन्।

निष्कर्ष
धार्मिक र वैज्ञानिक दृष्टिले हेर्दा तुलसी केवल वनस्पति नभई जीवन उर्जा दिने दिव्य उपहार हो। यसको संरक्षण र सम्मानले शरीर, मन, र वातावरण सबैमा सकारात्मक प्रभाव पार्नेछ।